Vô thường là gì? Tại sao nói “thế gian vô thường”?

Vô thường là cụm từ phổ biến thường được nhắc tới trong quá trình tìm hiểu, tu học Phật Pháp. Không chờ đợi, không hẹn trước, vô thường có thể đến với chúng ra bất cứ lúc nào. Có khi đang vui lại phải buồn, có khi đang rầu rĩ lại gặp cảnh hân hoan,…  và mạng sống của chúng ta cũng mong manh tựa cơn gió, bất cứ khi nào cũng có thể ra đi. 

Chính vì cuộc sống vô thường, mạng sống mong manh như thế cho nên việc tìm hiểu về lẽ vô thường là điều vô cùng quan trọng và cần thiết đối với tất cả chúng ta. Để quý Phật tử có thêm tri kiến trong tu tập, Ban quản trị xin gửi tới bài viết về chủ đề vô thường qua lời giảng của Thầy Thích Trúc Thái Minh.

Kính mời quý Phật tử cùng đón đọc!

Vô thường là gì?

“Vô” là không, “thường” là thường còn, vĩnh hằng, mãi mãi không mất. Hiểu một cách đơn giản, vô thường nghĩa là không thường còn, không còn mãi, không vĩnh hằng. Trong nhà Phật, cụm từ “vô thường” được sử dụng để chỉ trạng thái luôn luôn biến động, thay đổi từ sinh cho đến diệt của vạn sự, vạn vật ở trong thế gian.

Ngoài ra, vô thường còn được biết tới là một trong Tam Pháp ấn hoặc Tứ Pháp ấn của đạo Phật. Theo đó, Tam Pháp ấn là: Vô thường là một, khổ là hai, vô ngã là ba. Còn Tứ Pháp ấn bao gồm: vô thường, khổ, vô ngã, niết bàn.

Tại sao nói “thế gian vô thường”? 

Theo lời Đức Phật dạy, thế gian bao gồm: thân, tâm và cảnh giới xung quanh chúng ta. Để hiểu hơn về lý do nói “thế gian vô thường” chúng ta cùng tìm hiểu qua các mục dưới đây.

1. Thân vô thường

Thân chúng ta biến đổi hàng ngày và không có bất kỳ ai có thể kìm lại sự biến đổi đó được; trạng thái này được gọi là thân vô thường. Thân này của chúng ta theo quy luật sinh - già - bệnh - chết; sinh ra phải lớn lên, lớn lên phải già đi, già đi rồi phải chết. Ngày còn nhỏ, chúng ta sinh ra chỉ nặng khoảng 2-3kg nhưng khi trưởng thành rồi dần già đi, trở thành một ông già hay bà lão 70, 80 tuổi thì chúng ta cũng lại khác rất nhiều so với lúc còn nhỏ: da chúng ta đã trở nên nhăn nheo, tóc đã bạc, mắt đã mờ,... Dù có muốn giữ cho thân này trẻ mãi cũng không được. 

Khi nhìn lại những tấm ảnh lúc nhỏ và so sánh với hiện tại, chúng ta có thể dễ dàng để nhận thấy sự biến đổi về hình tướng của mình. Sự biến đổi đó theo từng ngày, từng giây, từng giờ, từng phút mà nhà Phật thường gọi là từng sát na.

2. Tâm vô thường

Thứ nữa, tâm chúng ta cũng rất vô thường. Lúc bé chúng ta có những suy nghĩ, sở thích khác, lớn lên rồi mọi suy nghĩ, yêu thích của lúc bé cũng hoàn toàn thay đổi. Hồi nhỏ rất thích ăn kẹo, ăn kem, thích ăn những quả chua: chanh, sấu,... Nhưng đến năm 60 tuổi chúng ta lại không thích đồ ăn chua, thậm chí nhìn thấy đồ chua là sợ. 

Về tình cảm, tâm tư cũng thế. Có những khi buổi sáng thì yêu thích, buổi chiều lại biến thành ghét bỏ. Vui rồi lại buồn, giận rồi lại thương, thích rồi lại chán, sướng rồi khổ, nhớ rồi quên, muốn rồi không muốn. Nếu khéo quan sát thật kỹ thì chúng ta nhận thấy tâm của chúng ta thay đổi liên tục suốt cả ngày mà chính chúng ta cũng không làm chủ được những cảm xúc đó.

3. Cảnh giới vô thường

Cõi đời chúng ta sống cũng không có lâu bền, có rồi lại mất; tất cả đều chịu sự biến đổi của quy luật vô thường (sinh-trụ-hoại-diệt). Ví dụ, chúng ta có thể quán sát sự thay đổi như tỉnh Quảng Ninh, dọc khu ven biển Hạ Long ngày trước chỉ rất ít nhà mà nay đã là đô thị với những ngôi nhà cao tầng hiện đại, quy mô hoành tráng. 

Rồi sự thay đổi của dòng sông Ni Liên Thuyền - nơi Thái tử Tất Đạt Đa thả chiếc bát trôi ngược dòng, mà nay đã không còn chút nước nào và nó đã biến thành một dòng sông cát. Người ta có thể đi bộ từ bên này bờ bên này sang bên kia bờ sông. 

Tiếp đến phải kể tới là hình thái xã hội cũng thay đổi, loài người phát triển qua rất nhiều chế độ: nguyên thủy, phong kiến, tư bản, xã hội chủ nghĩa. Rồi tư tưởng, nhận thức, lối sống, thẩm mĩ của xã hội cũng thay đổi. Ở miền Bắc của nước ta những năm 1976, 1977 là một ví dụ, thời ấy quần ống loe được coi là mốt, ai mặc quần ống loe cũng cảm thấy chiếc quần đó rất đẹp. Nhưng hiện tại, nhiều người lại không thấy quần ống loe là đẹp nữa mà thay vào đó là những loại khác như quần bó, quần công sở,...

Từ đây, chúng ta thấy rằng mọi điều từ thân, tâm cho tới cảnh giới quanh chúng ta đều thay đổi liên tục. Quả thật nếu chúng ta không bình tâm quán xét thì không thể nhận ra được điều đó.

4. Cấu tạo của vạn sự vạn vật là không bền chắc

Đức Phật dạy vạn sự, vạn vật đều do nhân duyên giả hợp mà thành. Thân của chúng ta là do từng tế bào hợp lại mà ra được cái thân này. Ngôi nhà, ngôi chùa thành được cũng là nhờ sự kết lại của từng nguyên tử, phân tử. Các sự vật, sự việc cũng như vậy, đều có nhiều thành tố hợp lại mà thành.

Tuy nhiên theo lời Đức Phật dạy thì duyên hợp lại không trụ vào bất cứ điều gì và vì không trụ như vậy nên các sự vật, sự việc không có chỗ, có điểm nào để bám vào. Thứ nữa, thế giới này được cấu tạo bởi các phân tử, nguyên tử và rất nhiều loại hạt khác nhau và giữa các hạt ấy đều chuyển động liên tục. 

Vậy nên, với sự tư duy, quán chiếu chúng ta hiểu rằng do cấu tạo của vạn sự, vạn vật đều là trống rỗng, các thành phần cấu tạo nên vạn sự, vạn vật chuyển động liên tục và mối liên kết của các thành phần cấu tạo nên chúng đều rất lỏng lẻo nên chúng phải biến đổi, phải trượt đi, phải chạy, phải thay đổi và chính sự thay đổi đó cho nên thế gian được gọi là vô thường.

Giác ngộ về lẽ vô thường chúng ta sẽ được những gì?

Nhờ ánh sáng chân lý của Phật Pháp, chúng ta hiểu rằng vô thường là lẽ tự nhiên và không phải Đức Phật hay vị Thần thánh nào có thể tạo ra được quy luật vô thường. Tất cả các pháp, tất cả vạn vật trên thế gian đều đang vô thường, biến dịch và đi đến chỗ biến hoại. 

Từ trời mây, non nước, trái đất, cỏ cây, muông thú, cho đến con người đều đang chịu luật vô thường, biến dịch trong từng khắc, từng sát na sinh. Trái đất chúng ta đang vô thường từng giây từng phút; động đất, sóng thần có thể bất ngờ xảy ra. Là người học Phật, chúng ta phải dũng cảm nhìn vào sự thật và cần tư duy quán chiếu sâu sắc về lẽ vô thường. Bởi khi chúng ta thật sự tu tập, thường niệm vô thường thì sẽ mang lại rất nhiều lợi ích. 

1. Tự tại trong cuộc sống

Ví dụ, chúng ta nhìn các đồ vật: xe máy, tivi, ngôi nhà,... thì nghĩ chúng sẽ vẫn mãi không thay đổi, nhưng không ngờ chúng đang âm thầm biến đổi, rồi đến một ngày nào đó, xe máy sẽ hỏng bugi, tivi sẽ cháy màn hình, thanh xà trong nhà sẽ bị gãy,... Thân thể chúng ta cũng vậy, chúng ta cứ nghĩ nó ổn, nhưng không biết rằng, nó đang âm thầm biến đổi một cách vi tế, đến một ngày nào đó cơ thể xuất hiện khối u, chúng ta thấy đau thì mới biết rằng thân thể mình thay đổi. Kể cả tâm chúng ta, nhiều người cứ nghĩ người bạn gái, bạn trai hiện tại sẽ mãi yêu thương mình, nhưng không biết rằng, khi đối phương gặp cảnh duyên mới khiến tâm họ thay đổi, họ sẽ không còn thương yêu mình nữa.

Chúng ta suy nghĩ mọi thứ là có thật, thường hằng, không thay đổi chính là chấp thường, đạo Phật gọi đây là sự mê chấp. Chính vì nghĩ mọi vật không thay đổi, vĩnh tại, cho nên khi có sự thay đổi, chúng ta sẽ bất ngờ và đau khổ. Nếu chúng ta có tư duy, quán sát để hiểu thấu và nằm lòng lời Đức Phật dạy về vô thường thì khi gặp cảnh duyên thay đổi, chúng ta sẽ được tự tại trước mọi sóng gió và không bị đau khổ. 

Bên cạnh đó, khi chúng ta biết mọi thứ sẽ vận động thay đổi, chúng ta có chính kiến về vô thường, biết tư duy, đánh giá, đặt mọi sự vật, hiện tượng trong sự vô thường biến đổi thì chúng ta có thể có nhiều phương án, biện pháp để ứng đối khi sự vật hiện tượng thay đổi. Người nào cứ nghĩ mọi thứ sẽ đứng yên thì người ấy sống có nguyên tắc cứng nhắc, bảo thủ và chấp trước, không linh hoạt để thay đổi, ứng biến, người ấy gọi là người không có trí tuệ. Đây chính là tư duy rất biện chứng.

2. Trân quý giây phút hiện tại - Sống một cuộc đời đầy ý nghĩa 

Chúng ta biết rằng mang thân người này rất ngắn ngủi, ai rồi cũng phải từ giã cõi đời. Thứ nữa nếu không tranh thủ thời gian để tu tập thì khi mất thân người muôn kiếp khó được lại. Như việc mình được cho một miếng sôcôla rất quý, mình ăn từng chút một để thưởng thức hương vị. Cuộc đời này cũng thế, mình phải nhấm nháp nó từng ngày và sống thật sâu sắc từng ngày, từng giờ.

Trong kinh, Đức Phật dạy rằng: “Nhất thốn quang âm, nhất thốn kim”, tức là một tấc thời gian, một tấc vàng. Chúng ta xuất hiện ở đời này là một điều kỳ diệu và rất đáng trân quý. Vậy nên, hiểu được về lẽ vô thường thì mỗi người con Phật nên biết trân quý khoảng thời gian chúng ta còn hiện hữu, phải sống làm sao cho có ý nghĩa và làm được nhiều việc tốt đẹp nhất cho đời.

3. Thành tựu trong tu tập

Vô thường sẽ diệt đi tất cả những gì đã sinh ra trên thế gian này. Nhưng nhờ tư tuy về vô thường như vậy mà chúng ta sẽ kiên định niềm tin vào con đường Phật Pháp và ý thức được trách nhiệm của mình trong việc thực hành thiện nhân quả. Qua đó biết sống, tu tập để chuyển hóa những điều xấu thành điều tốt, điều dở chuyển thành hay, điều chưa hoàn thiện chuyển thành hoàn thiện. Đây chính là một ý nghĩa đầy tích cực của vô thường.

Không những thế theo lời Đức Phật dạy, nếu chăm chỉ quán sát về lẽ vô thường thì chúng ta còn có thể đoạn trừ được tham ái, từ đó dần lìa được sinh tử (tức là ra khỏi con đường luân hồi sinh tử mà đi đến chỗ Niết Bàn an vui, hạnh phúc).

Mong rằng qua lời giảng của Thầy Thích Trúc Thái Minh, quý Phật tử hiểu hơn về lẽ vô thường trong đạo Phật. Từ đó quán sát về sự vô thường của mình, của quyến thuộc, tài sản mình có cũng như mọi sự mọi vật trong thế gian để bằng lòng với hiện tại, không bị đau khổ khi mất tài sản và tự tại trước mọi sóng gió của cuộc đời. Chúc quý Phật tử tinh tấn tu tập và không để thời gian trôi qua một cách vô ích.